Głos jako narzędzie pracy doradcy zawodowego

Zdrowy głos pozwala na sprawną komunikację z otoczeniem. Za jego pomocą możemy przekazywać    informacje, wyrażać uczucia i emocje. Jego zaburzenia wpływają negatywnie na wiele obszarów    aktywności człowieka – sferę psychiczną, społeczną    i zawodową. Znacząco mogą też obniżać jakość życia.  Choroby narządu głosu zajmują czołowe miejsca    na liście najczęściej występujących chorób zawodowych w Polsce [1]. Dlatego dla wszystkich osób, zawodowo posługujących się głosem, ważne jest odpowiednie dbanie o narząd i jego prawidłowe używanie.

Emisja głosu to wydobywanie i wysyłanie głosu w przestrzeń. Dzieje się tak, na skutek współpracy trzech układów:

• oddechowego (górne i dolne drogi oddechowe),
• fonacyjnego (krtań wraz z mięśniami i wiązadłami),
• artykulacyjnego (jama gardłowa, ustna i nosowa, zwane nasadą).

Można powiedzieć, że sam głos tworzy się w aparacie fonacyjnym. Surowiec do niego, w postaci powietrza, pochodzi z płuc. Gotowy wyrób w formie dźwięków pochodzi z aparatu artykulacyjnego.  

Wykorzystuje się tu zjawisko rezonansu – właściwe kierowanie strumienia drgającego powietrza na jamę gardłową, nosową i ustną (rezonatory). Na prawidłową emisję głosu wpływają czynniki anatomiczne (budowa aparatu mowy i głosu) i fizjologiczne.

Podobnie, jak dla pozostałych nauczycieli, stanowi on jedno z podstawowych narzędzi pracy.

Choroby narządu głosu zaliczane są do chorób zawodowych. Ich stwierdzenie może doprowadzić do orzeczenia niezdolności do pracy na stanowisku nauczyciela [2]. Dlatego poznanie i stosowanie technik prawidłowego używania głosu jest dla niego szczególnie ważne.

Prawidłowe wydobywanie silnego głosu wymaga skoordynowania pracy trzech obszarów:

• oddychania – wypracowanie podczas mówienia prawidłowego oddychania torem piersiowo-brzusznym (przeponowo-żebrowym).  Ważne jest także zadbanie o wydech na tzw. podparciu oddechowym (świadome zwolnienie fazy wydechowej za pomocą kontrolowanego napięcia mięśni oddechowych), tzw. appoggio;
• fonowania – wypracowanie umiejętności wydobywania dźwięku bez obciążania fałdów głosowych z odpowiednim ciśnieniem podgłośniowym (ciśnienie powietrza w tchawicy poniżej zwartych fałdów głosowych),
• artykułowania – prawidłowa budowa i ruchomość narządów artykulacyjnych, odpowiednie wyczucie ich ułożenia.

Dla emisji głosu ważna jest pozycja ciała przy mówieniu. Plecy powinny być wyprostowane lub bardzo lekko przechylone do przodu. Istotne znaczenie ma odpowiednia pozycja kręgosłupa, rozstawienie stóp oraz ułożenie miednicy (w pełni osadzona). Ramiona powinny być rozluźnione. Nie należy splatać rąk na wysokości przepony, ponieważ uniemożliwia to prawidłowy oddech.

W emisji głosu należy też zwrócić uwagę na intonację i modulację głosu. Intonacja polega na różnicowaniu wysokości dźwięków. Służy do uwydatniania rodzaju zdania  oznajmującego, pytającego i wykrzyknikowego. Modulacja to posługiwanie się skalą natężenia i zabarwień uczuciowych głosu. Przejawia się dostosowaniem wypowiadanych słów do treści i zabarwienia uczuciowego.

W pracy doradczej warto też zwrócić uwagę na dykcję, czyli poprawne artykułowanie głosek, tak, aby być słyszanym, rozumianym, słuchanym. Dbając o prawidłową emisję głosu, warto regularnie wykonywać różne ćwiczenia m.in. z zakresu oddychania, fonowania i artykułowania.

Ćwiczenia oddechowe mają na celu m.in. ćwiczenie oddychania przeponowego. Po wykonaniu zestawu ćwiczeń oddechowych przeprowadza się ćwiczenia fonacyjne. Zaleca się jednocześnie (podobnie jak w przypadku ćwiczeń oddechowych), aby ćwiczenia głosowe nie trwały zbyt długo. Ważnym celem ćwiczeń artykulacyjnych jest wypracowanie celowych ruchów języka, warg i podniebienia. Ćwiczenia dykcji mają zaś na celu wyrazistą wymowę samogłosek i spółgłosek oraz stosowanie odpowiedniego tempa mowy.

Tabela nr 1 przedstawia przykłady ćwiczeń [3].

Doradca zawodowy stosując powyższe ćwiczenia pozytywnie oddziałuje na aparat głosowy i funkcjonowanie całego organizmu. Systematyczne ich wykonywanie pozwoli mu dłużej i bez większych obciążeń prawidłowo funkcjonować w zawodzie nauczyciela.

W pracy doradcy zawodowego ważne też miejsce zajmuje higiena głosu. O co więc należy zadbać? Duże znaczenie mają warunki pracy, ale też warunki w jakich żyjemy na co dzień. Należy zadbać o właściwą wilgotność powietrza (60-70%), optymalną temperaturę (18-21°C) i poziom hałasu (poniżej 40 decybeli). Pomieszczenia, w których pracuje i przebywa doradca, powinny być regularnie wietrzone i odkurzane.

Należy też dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu (pić wodę często, ale w małych ilościach). Wodę należy popijać również podczas dłuższych wypowiedzi.

Jeśli chce się zachować prawidłowo funkcjonujący narząd głosu należy zrezygnować z palenia tytoniu. Ponadto zdrowej fonacji nie sprzyja również spożywanie kawy, herbaty oraz alkoholu w dużych ilościach. Należy też zadbać o optymalną temperaturę spożywanych posiłków (unikanie zbyt zimnych i zbyt gorących).

Jeśli komunikujemy się w hałasie, wskazane jest, aby zbliżyć się do rozmówcy i zwrócić twarz w jego kierunku. Nie należy próbować „przekrzykiwać” hałasu.

W sytuacji pracy w dużej przestrzeni wskazane jest użycie mikrofonu. W czasie długiego eksploatowania głosu warto zadbać o robienie przerw w trakcie mówienia. Należy też pamiętać o relaksie całego ciała i zdrowym zarządzaniu stresem.

W przypadku objawów infekcji konieczne jest zastosowanie odpowiedniego leczenia u laryngologa lub foniatry oraz ograniczenie wysiłku głosowego. W sytuacji chrypki należy oszczędzać swój głos, jednocześnie unikając szeptania, mówić cicho, ale dźwięcznym głosem.

Systematyczne stosowanie ćwiczeń oraz podjęcie działań profilaktycznych pozwolą mu zachować zdrowy głos. Przy okazji pracy z własnym narządem mowy doradca zawodowy może też zrelaksować się i lepiej poznać samego siebie.