Wiesz, że nie wiesz... czyli co robić z luką kompetencyjną?

Uświadomiona niekompetencja jest istotnym punktem wyjścia do tworzenia własnych projektów rozwojowych. To także szansa na rozwój i odkrywanie czegoś nowego.

Wiedza, którą przekazujemy uczniom czy klientom, wspierając ich w planowaniu czy też projektowaniu przyszłości, dotyczy także nas samych, naszych planów, określaniu kierunków naszego rozwoju, budowania marki. Bo kiedy wiem, czego nie wiem, mogę zacząć się zastanawiać, skąd mogę uzyskać potrzebną mi wiedzę, jak mam rozwinąć brakujące umiejętności.

Jako doradcy doskonale znamy cztery etapy kompetencji, zwane także czterema fazami uczenia się, zdefiniowane jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku przez N. Burcha, pracownika Training International znane jako „Model Burcha”. W teorii tej występują dwa ważne procesy, które łączą się ze sobą:

• proces uświadamiania sobie potrzeb rozwojowych,
• proces nabywania kompetencji.

Mamy w niej do czynienia z dwoma czynnikami wpływającymi na zdobycie nowych kompetencji – znaczenie świadomości i poziomu umiejętności. Burch twierdził, że początkowo jesteśmy nieświadomi tego, jak mało wiemy i potrafimy, czyli jesteśmy nieświadomi i niekompetentni. Nie zdajemy sobie wtedy sprawy, ile jeszcze nauki przed nami. Można to też określić słowami „nie wiem, że nie wiem”. Zdarza się, że jesteśmy w stanie rozpoznać swoją niekompetencję – „wiem, czego nie wiem”, następnie świadomie zdobywamy pewne umiejętności, by w kolejnym kroku je wykorzystać – „wiem, co potrafię zrobić”. Często bywa nawet tak, że z czasem pewne umiejętności posiadamy i wykorzystujemy bez procesu koncentracji niejako automatycznie i wówczas mówimy o kompetencji nieświadomej [1].

Na tym etapie możesz już swobodnie korzystać z nowych umiejętności. Czy na tym poprzestajemy? Nie, nie jest to koniec procesu nauki. To dobry moment, aby znów zadać sobie pytanie, jak możesz rozwijać się dalej? Może to na przykład dobry etap, by zacząć dzielić się swoją wiedzą z innymi i czerpać z tego satysfakcję.

Rys. Piramida rozwoju kompetencji [2].

Dlaczego jest to takie ważne? Jeśli wiemy, jak przebiega proces uczenia się, pozwala nam to w odpowiedni sposób zarządzać oczekiwaniami dotyczącymi spodziewanych efektów.

Znajomość każdego poziomu kompetencji pomaga nam lepiej rozumieć każdy z tych procesów. Jest to ważne dla każdego człowieka, bo zdobywanie nowych kompetencji jest źródłem satysfakcji, jest również zadaniem czasochłonnym, wymagającym często pokonywania indywidualnych problemów.

Ma to też drugi wymiar, bo kto uczy innych, wspiera w rozwoju, ten lepiej rozumie ich reakcje i emocje im towarzyszące. Inaczej na konkretne zadanie reaguje osoba świadoma niekompetencji niż ktoś niezdający sobie sprawy ze swojej niewiedzy.

Znajomość czterech faz kompetencji pozwala doradcom zawodowym identyfikować potrzeby edukacyjne zarówno własne, jak i uczniów. Dzięki temu możemy określać punkt, w którym znajdujemy się obecnie i opracowywać cele i kierunki rozwoju. Nie ma tu podziału na kategorie „wiesz” i „nie wiesz”, bardziej istotne jest tu pytanie „czy wiesz?”, a jeśli na to pytanie odpowiadasz przecząco, to „czy wiesz, jak się dowiedzieć?”.

Warto też pamiętać, że nie w każdym przypadku w sytuacji uczenia się przechodzimy wszystkie wymienione wcześniej fazy. Dzieje się tak dlatego, że nie wszystkie umiejętności są nam jednakowo potrzebne w codziennym funkcjonowaniu. Pamiętajmy też, że wcale nie musimy być specjalistami od wszystkiego.

W dokonaniu rzetelnej i uczciwej samooceny może nam się jeszcze przydać podział kompetencji zarządzania własną karierą zaproponowany przez autorów projektu LE.A.DE.R [3]. Obejmuje on pięć obszarów kompetencyjnych [4].

Poniższe pytania (tabela) mogą być pomocne na różnych etapach kariery zawodowej, niezależnie od tego, czy jesteśmy początkującymi doradcami czy pracujemy dwadzieścia lat w zawodzie:

Odpowiedzi na nie pomogą nam przyjrzeć się, czy działania, które podejmujemy jako doradcy zawodowi są zbieżne z naszymi potrzebami i aspiracjami. Odpowiedzi mogą stać się bodźcem, motywacją do pogłębiania swojej wiedzy i rozwijania kompetencji. Pomogą też wyznaczyć kierunek i zakres naszych projektów rozwojowych. Przed nami cały rok szkolny, a więc do dzieła!