Rozwijamy swoje umiejętności – samokształcenie doradcy zawodowego

Badania przeprowadzone wśród Polaków wskazują, że 80% respondentów nie korzysta z możliwości samokształcenia [1]. Do grupy osób, która najczęściej sięgała po specjalistyczne magazyny, książki oraz inne formy poszerzania wiedzy własnej, najczęściej należą przedstawiciele zawodów takich, jak lekarz, prawnik czy nauczyciel. Samokształcenie stanowi jeden z elementów kształcenia ustawicznego, a więc doskonale wpisuje się w koncepcję uczenia się przez całe życie. Co rozumiemy pod pojęciem samokształcenia?

Jak wskazuje J. Półturzycki, samokształcenie to: „proces uczenia się prowadzony świadomie, z możliwością wykorzystania różnych form pomocy innych osób lub instytucji. Jest to proces samodzielnie prowadzonego uczenia się, którego cele, treść, formy, źródła i metody dobiera i ustala osoba ucząca się” [2].

Jak wynika z przytoczonej definicji, osoba ucząca się ma taki zasób wiedzy, który umożliwia poszukiwanie różnych źródeł, z których może czerpać wiedzę. Istotą samodzielnego uzupełniania swojej wiedzy jest więc motywacja. Jednostka przede wszystkim chce zdobywać nowe informacje, stając się bardziej kompetentną.

A. Frąckowiak podaje osiem czynników mających wpływ na skuteczność procesu samokształcenia [3]:

1. uczenie się to przyjemność;
2. postrzeganie siebie jako osoby niezależnej w kontekście uczenia się;
3. wyrozumiałość wobec trudności pojawiających się podczas procesu uczenia się;
4. bycie kreatywnym;
5. wiara w koncepcję uczenia się przez całe życie;
6. wykazywanie inicjatywy;
7. samoświadomość;
8. poczucie odpowiedzialności za proces uczenia się.

Skuteczność samokształcenia zależy więc od wielu zmiennych. Niemniej i rodzajów samodzielnego zdobywania wiedzy możemy wskazać kilka:

• samokształcenie wspomagane, to takie, które przyjmuje formę poradnictwa;
• samokształcenie kierowane pośrednio przez samych autorów tworzących materiały do kształcenia się;
• samokształcenie właściwe, gdy osoba samodzielnie uzupełnia swoją wiedzę z dostępnych źródeł, a także czerpie informacje bezpośrednio z otoczenia.

Kształcenie ustawiczne jest czynnikiem nieustannego rozwoju ważnego w pracy szkolnego doradcy zawodowego.

Po pierwsze doradca zawodowy musi być ekspertem. Uczeń czy jego rodzic/opiekun prawny oczekuje od nas rzetelnej wiedzy. Należy pamiętać, że dynamicznie zmieniający się rynek pracy, trendy, występowanie kryzysów itp. powodują, że często wiedza, którą doradca nabył w przeszłości (czasami bardzo nieodległej przeszłości), jest już nieaktualna. Aby pozostać w oczach uczniów i ich rodziców osobą kompetentną i zdobyć bądź utrzymać ich zaufanie (co jest niezwykle ważne w pracy z młodym człowiekiem), doradca zawodowy nie może pozwolić sobie na niewiedzę.

Po drugie samokształcenie powoduje nawiązywanie i podtrzymywanie wielu znajomości, a to tworzy sieć. Posiadanie kontaktów branżowych często skutkuje tym, że jesteśmy na bieżąco z organizowanymi konferencjami, szkoleniami czy warsztatami. Samokształcenie ma z pewnością wiele zalet. Z jednej strony możemy samodzielnie dobierać metody i formy. Po trzecie możemy decydować, kiedy chcemy uzupełniać swoją wiedzę. Z drugiej jednak strony wymaga wysokiego poziomu zmotywowania, sumienności oraz systematyczności, a niekiedy także nakładów finansowych.

Samokształcenie jest kluczową kompetencją nie tylko doradcy zawodowego, ale wszystkich pracowników pedagogicznych. Doradca zawodowy może korzystać z:

• kursów i warsztatów – często są to inicjatywy odpłatne, ale można również skorzystać z tych bezpłatnych;
• studiów podyplomowych – doradcy zawodowi często rozpoczynają naukę na kierunkach, które mogą uzupełniać ich wiedzę z zakresu np. przedsiębiorczości czy zarządzania zasobami ludzkimi;
• specjalistycznej literatury – branżowe księgarnie, biblioteki, e-booki, magazyny;
• konferencji, kongresów, seminariów – zdobywanie wiedzy od ekspertów oraz nawiązywanie znajomości branżowych (tzw. sieci);
• lekcji otwartych – obserwacja lekcji, zajęć prowadzonych przez doradców zawodowych (np. z poradni psychologiczno-pedagogicznej);
• informacji pozyskanych podczas targów edukacyjnych;
• webinariów i tutorialów.

Każdy z nas chociaż raz w życiu zawodowym zetknął się z pojęciem kursu e-learningowego, szkolenia sieciowego lub nauki on-line. Niewątpliwym atutem metody e-learningowej jest fakt, że można ją wykorzystywać zarówno jako główną metodę nauczania, jak i taką, która uzupełnia opracowywany materiał. Najczęściej wykorzystywaną formą nauczania zdalnego są typowe kursy e-learningowe, podczas których łączymy pracę własną nad danym zagadnieniem z wcześniej opracowaną nawigacją całego kursu. Innym rodzajem są wykłady, które mogą być prowadzone zarówno w wersji „na żywo”, jak i gotowe filmy możliwe do odtworzenia w późniejszym czasie. Coraz bardziej powszechną formą są także wideokonferencje, podczas których wszyscy uczestnicy zajęć mogą w tym samym czasie korzystać z przekazywanej wiedzy, mieć możliwość wymiany opinii i doświadczeń bezpośrednio z prowadzącym, jak i z grupą.

Najczęściej wymieniane zalety e-learningu z punktu widzenia uczestnika to:

• kontakt z prowadzącym może być ustalony indywidualnie;
• każdy uczestnik może przyswajać wiedzę zgodnie ze swoim tempem pracy;
• stosowane są zindywidualizowane metody i sposoby kształcenia;
• istnieje możliwość zdobywania wiedzy w sytuacjach ograniczonych możliwości czasowych, a także logistycznych (np. trudność w dotarciu na kursy stacjonarne – bariery komunikacyjne, architektoniczne itp.);
• niskie koszty związane z uczestniczeniem w kursie;
• powtarzalność materiału (np. dzięki nieograniczonemu odtwarzaniu materiałów).

Niemniej warto także wspomnieć o wadach:

• brak bezpośredniego kontaktu z prowadzącym (co dla jednych stanowi wadę, dla innych atut);
• oczekiwany wysoki poziom samodyscypliny i samodzielności;
• konieczność posiadania odpowiedniego zaplecza technologicznego;
• trudność w rzetelnej ocenie efektywności wyników nauczania.

Pamiętajmy, że samokształcenie podnosi naszą samoocenę, jesteśmy bardziej odporni na stres. Jest to też szansa na poznawanie nowych ludzi i bezcenna wymiana doświadczeń i dobrych praktyk!