Działania z zakresu doradztwa zawodowego a wspieranie rozwoju zainteresowań uczniów

Każdy uczeń posiada pewien określony potencjał rozwojowy, w którym możemy wyróżnić zdolności, preferencje i zainteresowania. Zainteresowania w ujęciu psychologicznym są ujmowane na trzy sposoby [1]:

• Pierwsze podejście analizuje zainteresowania z perspektywy badań różnic kulturowych jako tymczasowy stan emocjonalny.
• Kolejne podejście z perspektywy psychologii edukacji utożsamiało zainteresowania z typem motywacji wewnętrznej.
• Po trzecie, zainteresowania ujmowano z perspektywy psychologii osobowości, gdzie analizowane zjawisko pojmowane jest jako niepowtarzalna właściwość danej jednostki.

Jak wskazują badania empiryczne, między innymi analizy Donalda Supera z 1972 roku, istnieje dodatni związek między zainteresowaniem zawodowym a satysfakcją z zawodu i zajmowanym stanowiskiem. Dostrzegł on również związek zainteresowań z powodzeniem w wytrwaniu na studiach i w zawodzie, zdobyciem wykształcenia i stabilizacją zawodową (ibidem). Super, tworząc teorię kariery zawodowej, podkreślił, że znaczącymi czynnikami w wyborze drogi zawodowej są właśnie zainteresowania, wartości i poziom zaangażowania. Według Antoniny Guryckiej zainteresowanie to: „właściwość psychiczna, która przybiera postać ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym nasileniu i przejawia się w wybiórczym stosunku do otaczających nas zjawisk” [2].

Frank Parsons uznawany jest za twórcę współcześnie rozumianego doradztwa zawodowego. Według niego adekwatny wybór zawodu powinien być oparty o trzy czynniki, dość szeroko rozumiane:

1. dokładne poznanie siebie (własnych zdolności i umiejętności, zainteresowań, ograniczeń),
2. wiedza na temat zalet i wad, wynagrodzenia, możliwości związanych z wykonywaniem określonego rodzaju pracy,
3. logiczne rozważenie (true reasoning) zależności pomiędzy dwoma pozostałymi czynnikami.

Czynniki mające wpływ na rozwój zainteresowań podzielić możemy na dwie zasadnicze grupy (wg A. Guryckiej):

1. czynniki biogenetyczne,
2. czynniki społeczno-kulturowe.

Czynniki biogenetyczne to wiek, płeć, zdolności. Do grupy czynników drugiego rodzaju zaliczamy środowisko społeczne, ze szczególnym uwzględnieniem roli rodziny, szkoły i grupy rówieśniczej. Proces rozwijania zainteresowań zależy od wielu czynników, osobowości, zdolności, temperamentu, ciekawości i uzdolnień. Obiekty wzbudzające zainteresowanie zmieniają się wraz z rozwojem dziecka.

Strukturę preferencji zawodowych większości ludzi można podzielić na takie grupy, jak: preferencje realistyczne, badawcze, artystyczne, społeczne, przedsiębiorcze i konwencjonalne [3]. O karierze zawodowej decyduje wiele czynników związanych z cechami osobowości i warunkami socjalizacji. J. L. Holland do sześciu typów preferencji zawodowych przyporządkował sześć rodzajów środowisk zawodowych, w obrębie których dominują określone osobowości, style zachowania i strategie rozwiązywania problemów. Wyróżnił: typ realistyczny, badawczy, artystyczny, społeczny, przedsiębiorczy, konwencjonalny [4].

W zależności od struktury zainteresowań możemy mówić o zainteresowaniach [5]:

1. jednokierunkowych – ograniczonych do jednej dziedziny,
2. dwuogniskowych – odnoszą się do dwóch niepowiązanych ze sobą dziedzin,
3. wielostronnych – obejmujących wiele dziedzin, ale możliwe jest wskazanie jednej, głównej,
4. amorficznych – rozproszonych, niedookreślonych.

J. Woroniecka wyróżniła także grupy zainteresowań, które odpowiadają nauczanym przedmiotom w szkole [6].:

1. humanistyczne,
2. matematyczno-fizyczne,
3. biologiczno-chemiczne,
4. techniczne,
5. artystyczne,
6. sportowe.

Jak widać typologii, klasyfikacji zainteresowań jest wiele. W literaturze przedmiotu zarysowuje się jednak widoczna teza – zainteresowania stanowią jeden z kluczowych czynników warunkujących wybór ścieżki edukacyjno-zawodowej.

Podczas rozmowy doradczej, zanim doradca zawodowy sięgnie po narzędzia, kwestionariusze, warto, aby zadał uczniowi kilka podstawowych pytań, które mogą być pomocne w ocenie własnych zainteresowań:

1. W jaki sposób spędzasz wolny czas? 
2. Jaki rodzaj książek lub czasopism najchętniej czytasz? 
3. Jakie filmy/programy telewizyjne oglądasz? 
4. Czy uczęszczasz na dodatkowe zajęcia? Jeśli tak, to jakie to zajęcia i dlaczego?
5. Co Cię pasjonuje?
6. Czy znasz zawód, w którym mógłbyś realizować swoją pasję, zainteresowania?

Podsumowując, warto zastanowić się nad rolą szkoły w kształtowaniu zainteresowań ucznia. Kompetentny nauczyciel powinien stanowić wzorzec osobowy, dostarczać w sposób przystępny i zrozumiały informacji na temat osiągnięć naukowych współczesnego świata, w sposób efektywny rozwijać umiejętność uczenia się, wspomagać młodego człowieka w odkrywaniu zasobów, realizacji zadań rozwojowych oraz kształtować poczucie odpowiedzialności za własny rozwój, oparty na społecznie akceptowanym i pożądanym systemie wartości [7].