Przestrzeń cyfrowa dla edukacji

Edukacja pełni istotną rolę w przygotowaniu młodego człowieka do życia we współczesnym świecie, w którym siłą napędową są nowoczesne technologie. Wyzwaniem dla współczesnej edukacji jest nie tylko szerokie wykorzystanie przestrzeni cyfrowej w nauczaniu, ale też zapewnienie uczniom możliwości rozwijania kompetencji cyfrowych.

Dlaczego jest to ważne? Między innymi dlatego, że na rynku pracy dużo nowych stanowisk wymaga specjalistycznych umiejętności cyfrowych, a powstające nowe zawody opierają się na sprawnym korzystaniu z technologii.

Jeszcze przed pandemią nowoczesne technologie zrewolucjonizowały proces edukacji – widzieliśmy coraz silniejszy wpływ nowych technologii na system kształcenia – zmieniły się szkoły, sale lekcyjne, pomoce dydaktyczne i wykorzystywane w pracy materiały, dzienniki elektroniczne, tablice interaktywne. Już wtedy stały się integralną częścią procesu nauczania. Kiedy przyszła pandemia Covid-19, umiejętność korzystania z technologii cyfrowych stała się kompetencją nr 1 zarówno u uczniów, jak i nauczycieli.

Znacznie wzrosły potrzeby w zakresie wykorzystywania przestrzeni cyfrowej w edukacji. Uruchomione zostały dodatkowe działania na rzecz tworzenia ogólnodostępnych i nowoczesnych edukacyjnych zasobów elektronicznych, które można było wykorzystać w nauce zdalnej. Polecane przez MEiN platformy, strony i serwisy internetowe to m.in.:

• Platforma epodreczniki.pl – zawiera m.in. programy nauczania i scenariusze zajęć, inne e-materiały, poradniki, wykaz materiałów i narzędzi, linki do zewnętrznych zasobów.
• Portal Scholaris – portal wiedzy dla nauczycieli z materiałami edukacyjnymi dla wszystkich etapów kształcenia.
• Podręcznik internetowy „Włącz Polskę!” – z materiałami do wykorzystania w nauczaniu wczesnoszkolnym, na lekcjach języka polskiego, wiedzy o Polsce oraz lekcjach historii i geografii Polski dla dzieci polskich uczących się za granicą.
• Portal lektury.gov.pl – zawiera szkolne lektury dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych.
• Strona Centrum Nauki Kopernik – publikacje popularno-naukowe i materiały edukacyjne, m.in. scenariusze lekcji, broszury informacyjne i filmy edukacyjne.
• Portale edukacyjne IPN: Portal edukacyjny Instytutu Pamięci Narodowej i Serwis IPN Przystanek
• historia – oferują m.in. teki edukacyjne, filmy dokumentalne, spoty historyczne i inne materiały audiowizualne.
• Strona Krajowego Biura Programu eTwinning – zawiera m.in. materiały do realizacji projektów eTwinning i innych działań edukacyjnych.
• Serwis Ninateka – zawiera pliki audio i wideo z m.in. filmami fabularnymi i dokumentalnymi, reportażami, filmami eksperymentalnymi, spektaklami teatralnymi, koncertami oraz audycjami radiowymi.
• Serwis Muzykoteka Szkolna – oferuje około 500 utworów muzycznych.
• Biblioteka Cyfrowa Polona – m.in. z rękopisami iluminowanymi, z najstarszymi polskimi książkami drukowanymi, ryciny, rysunki oraz książki kucharskie i dawne poradniki.
• Biblioteka Cyfrowa Ośrodka Rozwoju Edukacji – zawiera materiały oraz publikacje opracowane w ramach działalności Ośrodka.
• Serwis Telewizji Polskiej – oferuje produkcje o charakterze edukacyjnym, popularnonaukowym i kulturalnym.
• Serwis Polskie Radio Dzieciom – z audycjami edukacyjnymi, naukowymi i rozrywkowymi.
• „Lekcja: Enter” – to projekt edukacji cyfrowej skierowany do nauczycieli i nauczycielek oraz kadry kierowniczej szkół podstawowych i ponadpodstawowych, w ramach którego prowadzone są szkolenia z doskonalenia kompetencji cyfrowych. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, a jego realizacja
• przewidziana jest na lata 2019–2023.
• Pi-stacja, https://pistacja.tv/ – m.in. wideolekcje z matematyki, fizyki i chemii zgodnie z podstawa programowa.
• Warto też wymienić strony przydatne w pracy doradcy zawodowego, np.
• https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka – aktualne informacje o polityce edukacyjnej w Polsce, w tym regulacje prawne, wiadomości o kształceniu zawodowym,
• https://doradztwo.ore.edu.pl/ – strona Ośrodka Rozwoju Edukacji z informacjami i materiałami dla doradców zawodowych,
• www.cke.gov.pl – informacje na temat zewnętrznych egzaminów ósmoklasisty, maturalnego, a także egzaminów zawodowych,
• www.perspektywy.pl – portal z bieżącymi informacjami na temat edukacji i świata nauki.
• www.mapakarier.org – zawiera m.in. opisy zawodów, scenariusze lekcji, materiały pomocnicze na zajęcia doradztwa zawodowego w szkole,
• www.barometrzawodow.pl – zawiera prognozy zapotrzebowania na zawody,
• www.sdsiz.com.pl – strona Stowarzyszenia Doradców Szkolnych i Zawodowych Rzeczypospolitej Polskiej,
• http://euroguidance.eu/ – europejska strona Sieci Eurodoradztwo.

To tylko mały fragment przestrzeni cyfrowej, jaką możemy wykorzystać w edukacji. Stała się ona nieodłącznym elementem naszej pracy, usprawnia ją, jest źródłem wiedzy i pomocy dydaktycznych, miejscem spotkań online.

Żeby sprawnie poruszać się w przestrzeni cyfrowej, potrzebne są kompetencje cyfrowe, traktowane w całej Europie jako kompetencje kluczowe, niezbędne w obecnych realiach społeczno-gospodarczych, które są efektem rewolucji informacyjnej.

W polityce krajów Europy, ale też w politykach poszczególnych państw uznaje się kompetencje cyfrowe za jedną z kluczowych kompetencji, którą powinniśmy rozwijać przez całe życie. Mówi o tym raport (1)  EURYDICE – Sieć Informacji o Edukacji w Europie, dotyczący edukacji cyfrowej w Europie na poziomie szkół podstawowych i średnich ogólnokształcących.

Według autorów raportu istnieją dwa ważne wymiary edukacji cyfrowej w szkołach,

które wzajemnie się uzupełniają:

• rozwój kompetencji cyfrowych uczniów i nauczycieli,
• pedagogiczne wykorzystanie narzędzi informatycznych do wspierania i przekształcania procesu uczenia się i nauczania.

Opracowany raport zawiera również ważne wskaźniki dotyczące m.in.:

• kompetencji cyfrowych uczniów i sposobów ich rozwijania oraz oceniania w ramach programów szkolnych,
• kompetencji cyfrowych nauczycieli (nauczyciele muszą wiedzieć, jak włączać technologie cyfrowe do swojej praktyki nauczania i uczenia się oraz potrafić skutecznie z nich korzystać),
• wykorzystania narzędzi informatycznych w kontekście szkolnym, w tym do oceny kompetencji cyfrowych,
• strategicznego podejścia do edukacji cyfrowej w systemach edukacji poszczególnych krajów i wynikających z niego działań wspierających szkoły.

W europejskich systemach edukacji w programach nauczania uwzględnia się efekty kształcenia związane ze wszystkimi pięcioma obszarami kompetencji cyfrowych. W kolejności malejącej według występowania są to:

• umiejętność korzystania z informacji i danych – m.in. ocena danych, informacji i treści cyfrowych, wymaga analizowania, porównywania oraz krytycznej oceny wiarygodności i rzetelności źródeł danych i informacji,
• tworzenie treści cyfrowych – m.in. programowanie, tworzenie i redagowanie treści cyfrowych,
• komunikacja i współpraca – np. dzielenie się informacjami i zasobami za pośrednictwem technologii cyfrowych, wykorzystywanie narzędzi i technologii cyfrowych w procesach współpracy oraz przy współtworzeniu zasobów,
• bezpieczeństwo – np. ochrona zdrowia fizycznego, psychicznego i dobrostanu przed zagrożeniami wynikającymi z korzystania z TIK, ochrona przed cyberprzemocą, ochrona danych osobowych i prywatności w środowisku cyfrowym,
• rozwiązywanie problemów – m.in. twórcze wykorzystywanie technologii cyfrowych, poszukiwanie możliwości samorozwoju oraz bycie na bieżąco z rozwojem technologii cyfrowych (rys. 1).

W zdecydowanej większości krajów europejskich, również w Polsce, istnieją konkretne plany i działania dotyczące inwestowania w infrastrukturę cyfrową szkół, ofertę szkoleń i działań ukierunkowanych na rozwój kompetencji. Jest to ważne i potrzebne, zwłaszcza że technologie cyfrowe i ich różne zastosowania szybko ewoluują, co prowadzi do konieczności ciągłej aktualizacji w tym obszarze.

Przywołana wcześniej pandemia sprawiła, że edukacja w błyskawicznym tempie musiała przenieść się do przestrzeni cyfrowej. Technologie cyfrowe zostały wykorzystane w systemie kształcenia i szkolenia na niespotykaną skalę. Dotychczasowe doświadczenia pokazały blaski i cienie w tym obszarze i jednocześnie potrzeby i kierunki rozwoju.

Pandemia ukazała niedociągnięcia, które należy wyeliminować, i wpłynęła również na przyspieszenie planowanych zmian. W związku z tym opracowano Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej na lata 2021–2027, który zawiera wizję Komisji Europejskiej na temat edukacji cyfrowej w Europie (2). Główne kierunki działań to: zapewnienie wysokiej jakości edukacji, rozwijanie kompetencji i umiejętności cyfrowych, podejmowanie działań sprzyjających włączeniu społecznemu i zwiększenie dostępności edukacji cyfrowej.

W związku z tym zaplanowano wiele działań, które będą nas – nauczycieli i doradców interesować i bezpośrednio dotyczyć, m.in.:

• opracowanie zaleceń w sprawie nauki przez Internet i na odległość tak, aby była ona ciekawa, skuteczna i sprzyjająca włączeniu społecznemu,
• zwiększenie możliwości finansowania działań zwiększających dostęp do Internetu oraz do aplikacji i platform e-uczenia się i zakup sprzętu cyfrowego,
• rozwijanie umiejętności korzystania z narzędzi cyfrowych przez nauczycieli za pośrednictwem platformy Teacher Academy programu Erasmus oraz uruchomienie narzędzia do samodzielnej oceny online dla nauczycieli – SELFIE (ang. Self-reflection on Effective Learning by Fostering the use of Innovative Educational technologies),
• opracowanie europejskiej ramy treści na potrzeby edukacji cyfrowej i stworzenie europejskiej platformy wymiany, służącej do dzielenia się zasobami internetowymi i połączenia istniejących platform edukacyjnych,
• zaktualizowanie europejskich ram kompetencji cyfrowych, uwzględnienie w niej sztucznej inteligencji
• utworzenie Europejskiego Certyfikatu Umiejętności Cyfrowych (EDSC),
• inwestowanie w doskonalenie zawodowe nauczycieli, dzielenie się dobrymi praktykami w zakresie metod nauczania w edukacji informatycznej,
• objęcie stażami „Możliwości cyfrowe” uczniów uczących się zawodu oraz praktykantów,
• podjęcie działań mających na celu zachęcenie kobiet do studiowania na kierunkach inżynierskich i informatycznych na podstawie podejścia „STEAM” (bazującego na naukach przyrodniczych, technologii, inżynierii, sztuce i matematyce).

1 Komisja Europejska/EACEA/Eurydice, 2019. Digital Education at School in Europe. Eurydice Report. Edukacja cyfrowa w szkołach w Europie. Raport Eurydice. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej. Źródło:https:// edukacja.warszawa.pl/sites/edukacja/files/eduwarszawapl/22335/attachments/edukacja-cyfrowa-w-szkolach- w-europie.pdf [dostęp: 06.02.2021].

2 Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej (2021–2027). Dostosowanie kształcenia i szkolenia do epoki cyfrowej, https://ec.europa.eu/education/education-in-the-eu/digital-education-action-plan_pl [dostęp: 06.02.2021].