Kompetencje przyszłości, czyli jakie?

Kompetencja to „zakres uprawnień, pełnomocnictw; zakres czyjejś wiedzy, umiejętności, odpowiedzialności” (3). Kompetencja jest „umiejętnością, ujawniającą się w chwili wykonywania danego zadania lub predystynującą do jego wykonania” (4).

Kompetencje są „definiowane jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw, przy czym:

• na wiedzę składają się fakty i liczby, pojęcia, idee i teorie, które są już ugruntowane, i pomagają zrozumieć określoną dziedzinę lub zagadnienie;
• umiejętności definiuje się jako zdolność i możliwość realizacji procesów i korzystania z istniejącej wiedzy do osiągania wyników;
• postawy opisują gotowość i skłonność do działania lub reagowania na idee, osoby lub sytuacje” (5).

Podsumowując, można powiedzieć, że kompetencja składa się z trzech komponentów: wiedza, umiejętności i postawy. One to warunkują zachowania człowieka, które umożliwiają realizację określonych zadań. Zwykle mówimy, że ktoś jest kompetentny, bo potrafi wykonać dane zadanie zgodnie z pewnymi oczekiwania. Kiedy pada wypowiedź typu „Ona poradzi sobie z tym zadaniem, jest kompetentna”, to można mieć na myśli osobę, która wie, co i jak wykonać zgodnie z pewnymi zamierzeniami, oczekiwaniami osoby – autora cytowanej wypowiedzi.

Jeśli mamy rozmawiać z uczniami na temat kompetencji, warto zebrać informacje, o jakie chodzi. Dostępne listy kompetencji są to rozliczne przykłady kompetencji kluczowych, ponadzawodowych, które potrzebne będą niezależnie od zawodu, profesji wykonywanej przez człowieka.

Rada UE w opracowaniu „ZALECENIE RADY z 22 maja 2018 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie” proponuje 8 kompetencji kluczowych, które powinny być rozwijanie u uczniów (6):

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
• kompetencje w zakresie wielojęzyczności,
• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
• kompetencje cyfrowe,
• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,
• kompetencje obywatelskie,
• kompetencje w zakresie przedsiębiorczości,
• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Można powiedzieć, że są to kompetencje rozwijane przez nauczycieli u uczniów także w szkołach podstawowych. Uczeń wyposażony w te kompetencje będzie przygotowany do radzenia sobie na rynku pracy niezależnie od zawodu, od wymogów i oczekiwań pracodawców. Będzie lepiej radzić sobie w otaczającym świecie.

Raport „Future of skills. Employment in 2030” wskazuje, że w nadchodzących latach liczyć się będą umiejętności: interpersonalne, społeczne, systemowe i poznawcze. Na liście raportu znalazły się (7):

• uczenie siebie oraz innych,
• aktywna nauka i słuchanie,
• współdziałanie,
• sztuka dedukcji,
• kompleksowe rozwiązywanie problemów,
• koordynacja,
• myślenie logiczne i krytyczne,
• ocena i podejmowanie decyzji,
• zarządzanie zasobami finansowymi,
• zarządzanie zasobami ludzkimi,
• monitorowanie i ocena wyników,
• negocjowanie i perswazja,
• jasne komunikowanie się,
• programowanie,
• szybkie reagowanie,
• percepcja społeczna,
• ocena systemów i procesów,
• projektowanie technologii,
• zarządzanie czasem
• wizualizowanie
• instruowanie.

W innym opracowaniu do kompetencji przyszłości zalicza się (8):

• kompetencje poznawcze – potocznie nazywane kompetencjami myślenia. Jest to pojęcie bardzo szerokie, obejmujące zarówno kreatywność, jak i logiczne rozumowanie i rozwiązywanie złożonych problemów.
• kompetencje społeczne – są niezbędne w środowisku pracy, które wymaga kontaktu z drugim człowiekiem, pracy zespołowej lub zarządzania ludźmi. Należą do nich: efektywna współpraca w grupie, przywództwo i przedsiębiorczość oraz inteligencja emocjonalna.
• kompetencje cyfrowe i techniczne – to umiejętności tzw. twarde.

Szczególnie ważne są kompetencje cyfrowe, które nabierają podstawowego znaczenia. Nie ograniczają się jedynie do programowania czy analizy danych, ale obejmują szeroki zakres umiejętności od cyfrowego rozwiązywania problemów po wiedzę z zakresu prywatności czy cyberbezpieczeństwa. Do kompetencji przyszłości, których wartość na rynku pracy będzie rosła z roku na rok, należy zaliczać m.in.:

• inteligencję społeczną i emocjonalną – to właśnie od nich zależy umiejętność czytania drugiego człowieka, bazując nie tylko na tym, co mówi, ale również, jak się zachowuje, jakie emocje i podprogowe komunikaty wysyła;
• crossowanie umiejętności, czyli zdolność łączenia i wykorzystywania wiedzy z wielu dziedzin, przydatna szczególnie w branżach, gdzie wykorzystuje się różne kompetencje;
• zdolność do pracy w wielokulturowych, globalnych środowiskach – to właśnie młodych ludzi wyróżnia większa łatwość adaptacyjna, umiejętność pracy w zróżnicowanych warunkach kulturowych oraz rozróżniania, rozumienia i działania w innej kulturze. Dla wielu organizacji, ze względu na zróżnicowanie wiekowe, stylów uczenia czy działania właśnie ta wielokulturowa praca jest źródłem kreatywnych rozwiązań;
• praca w wirtualnych zespołach – wraz z rozwojem nowych technologii i mediów społecznościowych współpraca postrzegana jako spotkania konkretnego zespołu w jednym budynku i wspólne realizowanie projektów powoli przechodzą do lamusa. To właśnie młode pokolenie przoduje w tzw. pracy wirtualnej, która często wiąże się z realizacją projektów ze współpracownikami z różnych miast, krajów czy nawet kontynentów;
• praca w szumie informacyjnym, czyli nic innego jak zdolność do selekcji, rozróżniania i filtrowania informacji, wybieranie tego, co rzeczywiście ważne. Młodzi ludzie potrafią nie tylko pracować z danymi, wybierać te najważniejsze, ale co równie istotne zaprezentować je w czytelny sposób (9).

Przeglądając różne opracowania traktujące o kompetencjach przyszłości, można dojść do wniosku, że miejscami się powielają, uzupełniają, dotyczą podobnych kwestii. Świadczy to o tym, że obraz kompetencji przyszłości jest spójny, stanowiący odzwierciedlenie zapotrzebowania na nie w przyszłości. Wyraźnie zarysowują się dwie grupy kompetencji: społecznych (w relacji do innych)/personalnych (radzenie sobie w różnych sytuacjach) oraz cyfrowych (radzenie sobie z zadaniami wymagającymi poruszania się w świecie wirtualnym, cyfrowym). Szkoła podstawowa jest miejscem, w którym można aranżować sytuacje edukacyjne służące rozwijaniu wyżej wymienionych kompetencji u uczniów, zachęcaniu ich do pracy nad nimi.