Przykładowe portfolio zawodowe

Czym jest portfolio? Są to celowo zebrane prace ucznia dokumentujące jego wysiłki, postępy i osiągnięcia ukierunkowane na wybór kariery zawodowej [1]. Czasem jest utożsamiane z teczką, segregatorem, w którym gromadzić można rozmaite dokumenty, prace, materiały. Nie jest to jednak właściwy sposób myślenia o portfolio, jeśli wziąć pod uwagę cel jego przygotowywania z perspektywy doradztwa zawodowego.

Myśląc o projektowaniu kariery, o wyborach edukacyjnych i zawodowych ucznia, portfolio warto postrzegać jako narzędzie, które może być źródłem informacji przydatnych dla ucznia podczas podejmowania decyzji edukacyjno-zawodowych. Oczywiście w późniejszych etapach projektowania kariery cel przygotowywania portfolio może się zmieniać.

Bardzo ciekawe metafory przytacza M. Rosalska, pisząc o portfolio, które jest jak [2]:

• most,
• lustro,
• okno wystawowe.

Obraz mostu można porównać do budowania ze swoich zasobów tego, czego doświadcza się w szkole z planami, z myśleniem o sobie w dalszej perspektywie rozwoju zawodowego. Portfolio może być swoistym łącznikiem ucznia wraz z jego zasobami (wiedza, umiejętności, osiągnięcia, doświadczenia, przeszkody) ze światem zawodów, perspektywą rynku pracy.

Praca z uczniem tą metodą wymaga czasu. Jest to projekt rozłożony w czasie, wymagający systematyczności, działań zaplanowanych i ukierunkowanych na ucznia, jego z zakresu doradztwa zawodowego. I co ważne – projekt wymagający działań uporządkowanych i aktualizowanych, w którym będzie miejsce na daty, indywidualne oznaczenia materiałów, wybrane kolory, zadania „szyte na miarę” ucznia. Co zatem powinno znaleźć się w portfolio ucznia szkoły podstawowej?

Portfolio jako okno wystawowe to zaproszenie do myślenia o portfolio jako prezentacji, refleksji nad autoprezentacją. Jest to możliwość zaprezentowania swojego potencjału, osiągnięć, doświadczeń. Portfolio z perspektywy metodyki pracy doradcy zawodowego to metoda pozwalająca uczniowi szkoły podstawowej na dokumentowanie własnej pracy, której celem jest dokonanie wyboru edukacyjno-zawodowego.

Portfolio może zawierać:

• dokumenty (świadectwa, dyplomy, poświadczenia udziału, certyfikaty, zaświadczenia, prace, zdjęcia, filmiki, screen strony WWW szkoły dotyczący np. osiągnięć ucznia),
• materiały wypracowane przez ucznia (w szkole, w domu) podczas różnych zajęć, w szczególności zajęć powiązanych z doradztwem zawodowym, np. zajęć z zakresu doradztwa zawodowego w klasach VII–VIII.

Nie ma jednego i uniwersalnego wzoru portfolio. Kształt i zawartość zależą od celu, w jakim jest ono tworzone. Także forma może być różna (teczka, segregator, portfolio online, portfolio fotograficzne w formie papierowej lub cyfrowej).

Nie ma jednego, uniwersalnego zestawu wskazówek, które mówią, jak stworzyć i jak powinno wyglądać portfolio zawodowe. Celem pracy ucznia jest pokazanie siebie z jak najlepszej strony, jednak cel ten można osiągnąć na różne sposoby. Poniżej zamieszczam przykładową strukturę, jednak zwracam uwagę, że portfolio może przybierać różne formy. Warto przypominać uczniom, że mogą zamieścić w nim krótki opis siebie, swoje najlepsze prace, informacje o tym, czym lubią się zajmować. 

I. Moje zasoby:

1. zainteresowania (np. kwestionariusze, testy, opisy, karty pracy, wykonane ćwiczenia),
2. umiejętności (np. kwestionariusze, karty pracy, opisy, wykonane ćwiczenia),
3. uzdolnienia (np. testy, kwestionariusze, karty pracy, opisy, wykonane ćwiczenia),
4. wartości (karty pracy, opisy, wykonane ćwiczenia, refleksje),
5. moje mocne i słabe strony (np. karty pracy, ćwiczenia, autorefleksja),
6. stan zdrowia (np. zgromadzone informacje, autorefleksja, opisy przeciwwskazań do wyboru wybranych zawodów).

II. Informacje o zawodach (np. ankiety o zawodach, opisy wybranych zawodów, linki do stron internetowych z zasobami informacji o zawodach, informacje o sytuacji wybranych zawodów na rynku pracy, ćwiczenia/zadania, karty pracy).

III. Informacje o szkołach (dane teleadresowe, oferty edukacyjno-zawodowe wybranych szkół, linki do stron internetowych szkół ponadpodstawowych, informacje o miejscach praktyk, zajęciach dodatkowych, kryteria rekrutacyjne, atuty wybranych szkół, karty pracy, ćwiczenia/zadania, własne refleksje).

IV. Informacje o rynku pracy (sytuacja na rynku pracy – statystyki, zapotrzebowanie na określone zawody, lokalni pracodawcy, oczekiwania pracodawców, karty pracy, ćwiczenia/zadania).

V. Planuję… (karty pracy: planowanie, cele, ich formułowanie, indywidualny plan działania, podejmowanie decyzji, bilans zasobów, ćwiczenie/zadania, autorefleksja, informacje o instytucjach pomagających w zakresie doradztwa zawodowego).

VI. Moje dokumenty (świadectwa, dyplomy, poświadczenia udziału, certyfikaty, zaświadczenia, prace, zdjęcia, filmiki, screen strony internetowej szkoły dotyczący np. osiągnięć ucznia, prezentacje zasobów własnych, informacje o wolontariacie, przynależności np. do kół, stowarzyszeń, informacje na temat zrealizowanych projektów)

VII. Notatki (zapisy różnych informacji użytecznych w projektowaniu kariery np. tematy do rozważenia, metafory, przemyślenia).

Struktura portfolio powinna ulegać zmianom w zależności od opracowanego wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego, przyjętego programu realizacji doradztwa zawodowego. Jeśli w szkole aktywnie działa koło wolontariatu, uczniowie angażują się w wiele działań na rzecz środowiska lokalnego, to może dodatkowo pojawić się punkt „Wolontariat, doświadczenie pracy”. Warto też przemyśleć strukturę portfolio pod kątem realizacji treści rozporządzenia MEN z 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz.U. z 2019 r. poz. 325).

Praca z portfolio jest etapowa. Warto zwracać uwagę ucznia, że nie da się stworzyć portfolio w kilka godzin. Można wskazać następujące fazy działań związanych tworzeniem swojego portfolio [3]:

• Gromadzenie (ustalenie, co gromadzić i w jaki sposób prowadzić portfolio, zasady pracy nad portfolio).
• Dokonywanie wyboru (uczeń indywidualnie pracuje nad portfolio, gromadzi kwestionariusze, informacje, ćwiczenia, zadania, dokumenty).
• Ocenianie, doradzanie (wskazanie informacji kluczowych, przydatnych w realizacji celu przygotowywania portfolio, uczeń wskazuje informacje ważne z perspektywy wyborów edukacyjno-zawodowych).
• Ewaluacja (refleksja nad tym, czego uczeń się dowiedział ze zgromadzonych informacji i powiązanie ich z celami edukacyjnymi i zawodowymi, namysł nad rzeczywistymi możliwościami realizacji planów).
• Komponowanie (uczeń składa własne portfolio, upowszechnia efekty pracy na forum klasy, możliwość uzyskania informacji zwrotnych od doradcy zawodowego, nauczyciela, kolegów i koleżanek).

Portfolio jest narzędziem, którego zasoby mogą pomóc uczniowi w dokonywaniu wyborów edukacyjno-zawodowych. Istotne, aby jego tworzenie miało charakter ciągły, było aktualizowane, przyciągało, dawało uczniowi wiele do myślenia, angażowało jego emocje, zapraszało do refleksji.

W proces tworzenia portfolio powinien być zaangażowany doradca zawodowy, koordynator doradztwa zawodowego lub wychowawca klasy, zależnie od tego, w jaki sposób i kto koordynuje zadania z zakresu doradztwa zawodowego.